معرفی اجمالی نظریه اقتصاد مقاومتی

معرفی اجمالی نظریه اقتصاد مقاومتی

تاریخچه نظریه اقتصاد مقاومتی
اولین مبحثی که در این دوره آموزش مجازی در رابطه با اقتصاد مقاومتی مطرح می کنیم، بحث معرفی اجمالی اقتصاد مقاومتی است. ما در این مبحث تلاش می کنیم یک آشنایی اجمالی و سریع با موضوع، ماهیت و محتوای اقتصاد مقاومتی، ایجاد کنیم.
در این مبحث ما چهار بحث کلی را مطرح خواهیم کرد:
1- تاریخچه نظریه اقتصاد مقاومتی
2- ماهیت و محتوای اقتصاد مقاومتی
3- ضرورت نظام اقتصاد مقاومتی
4- روش شناسی اقتصاد مقاومتی
در واقع ما انتظار داریم دوستانی که این چهار مبحث شش هفت دقیقه ای را ملاحظه می کنند، یک آشنایی اجمالی با اقتصاد مقاومتی از ابتدا تا انتها بصورت گذرا پیدا کنند.
بخش اول از مبحث اول: تاریخچه نظریه اقتصاد مقاومتی
اگر ما بخواهیم تاریخچه اقتصاد مقاومتی را مطرح کنیم، می توانیم چند دوره زمانی خیلی مهم را در نظر بگیریم. ابتدا باید توجه داشته باشیم که نظریه اقتصاد مقاومتی با وجود این که در ادبیات اقتصاد متعارف هم تحت عناوینی کمابیش مشابه مطرح شده است، اما با این خصوصیاتی که ما مطرح می کنیم ، نظریه‌ای است که مقام معظم رهبری آن را مطرح کرده اند.
وقتی ما یک سیر تاریخی را مطرح می کنیم، می بینیم که تأکید بر این که ما در آینده جنگ اقتصادی خواهیم داشت، از سال 86 توسط مقام معظم رهبری مطرح شده است. این نکته بسیار مهمی است چرا که در سال 86 اقتصاد ما در سطح بین الملل، تقریباً در بهترین وضعیت خودش به سر می برد و مقادیر بسیار زیادی نفت را می توانستیم با قیمت نسبتاً بالا بفروشیم و کشورهای غربی به جهت بحران های مالی که در سال 2008 اتفاق افتاده بود، آماده بودند نهایت همکاری را با ما داشته باشند وخیلی از کالاهایی که تحریم بودیم را به راحتی با قیمت مناسب و حتی به صورت اقساطی در اختیار ما قرار می‌دادند.
در این شرایط، بسیاری از شرکت های غربی تحریم هایی را که قبلاً وجود داشت به صورت یک جانبه کنار گذاشتند. در چنین فضایی حضرت آقا هشدار دادند که جنگ بعدی ما جنگ اقتصادی است، ولی متأسفانه توجه زیادی نشد و بیشتر لطماتی که ما بعداً متحمل شدیم به خاطر این بی توجهی بود.
اما خود لفظ اقتصاد مقاومتی را حضرت آقا اولین بار سال 89 استفاده کردند و در سخنرانی که در جمع کارآفرینان داشتند، تأکید کردند که ما باید یک الگوی اقتصادی مقاومتی را اجرا کنیم. به طور کلی تأکیدِ مقام معظم رهبری بر مقاوم سازی اقتصاد و توانمند سازی درونی اقتصاد را ما می توانیم از اواسط دهه 80 رصد کنیم اما ادبیات اقتصاد مقاومتی را ایشان در سال های 1390 و 1391 مطرح کردند و جوانب این نظریه را در سلسله سخنرانی هایی تبیین کردند و بعد از سال 91 ما با یک نظریه نسبتاً منسجم در حوزه اقتصاد مواجه هستیم که عنوان آن را به اصطلاح اقتصاد مقاومتی گذاشتند.
اما شاید مهم ترین اتفاقات در حوزه اقتصاد مقاومتی در سال 92 افتاد. در دو ماه پایانی سال 92 ما مواجه هستیم با چند اتفاق خیلی مهم.
اولین آن مسئله ابلاغ سیاست های کلی اقتصاد مقاومتی است. مجموعه هایی به دستور مقام معظم رهبری در نهادهای تصمیم گیری مانند مجمع تشخیص مصلحت نظام و یک مجموعه در دانشگاه‌ها، روی محتوای این نظریه بررسی کرده بودند و مطالعاتی را انجام داده بودند. پیش نویس این سیاست‌ها در سال 92 آماده شد و چندین رفت و برگشت بین نهادهای تصمیم گیرنده مثل مجمع تشخیص مصلحت نظام و دانشگاه‌ها واساتید دانشگاه‌ها اتفاق افتاد و در نهایت بعد از تصویب در مجمع تشخیص مصلحت و اصلاحاتی که خود حضرت آقا لازم می دیدند، این سیاست ها در بیست وچهار بند ابلاغ شد، که از اهمیت خیلی زیادی برخوردار است و شاید مهم ترین بحث در سیاست های ابلاغی این بود که در مقدمه سیاست ها به این که ما با یک جنگ تحمیلی اقتصادی مواجه هستیم وباید ساختار اقتصاد را برای این جنگ آماده و تقویت بکنیم مطرح شد.
بعد از ابلاغ سیاست های کلی به فاصله چند هفته دو اتفاق مهم افتاد. اولین اتفاق دیدار مقام معظم رهبری با سران قوا بود که توجیهات و دستورات اختصاصی را در آن جلسه مطرح کردند. جلسه دومی که برگزار شد یا اتفاق دوم بعد از ابلاغ سیاست ها، نشستی بود که با مسئولین نظام، غیر از سران قوا برگزار شد و حول وحوش چهارصد و پنجاه نفر از مسئولین ارشد نظام، اعم از لشگری وکشوری حضور داشتند و حضرت آقا توضیحاتی را درباره ضرورت و الزامات اقتصاد مقاومتی مطرح کردند.
تا این جا می توانیم بگوییم که در ابتدای سال 93 ما با یک نظریۀ اقتصادی مقاومتی مواجه هستیم که حضرت آقا مطرح کردند و بستر قانونی برای اجرای این الگو با ابلاغ سیاست های کلی اقتصاد مقاومتی فراهم شد.



ماهیت و محتوای اقتصاد مقاومتی
جلسه گذشته بحث اول را شروع کرده بودیم که معرفی اجمالی اقتصاد مقاومتی بود(در یک محدوده بیست تا سی دقیقه ای ) و بخش اول آن تاریخچۀ اقتصاد مقاومتی بود که جلسه قبل عرض کردیم.
در این جلسه بحث ماهیت و محتوای اقتصاد مقاومتی را خیلی سریع عرض می کنیم. قبل از این که وارد بحث های نظری مربوط به خود اقتصاد مقاومتی شویم، خوب است که اشاره ای بکنیم به یک سه گانۀ مفهومی که حضرت آقا در سال های اخیر در حوزه اقتصاد مقاومتی مطرح کردند که بنده اسم این سه گانۀ مفهومی را مبنای اقتصادی انقلاب اسلامی می گذارم.
بخش اول این سه گانه، الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت است که در واقع یک الگو و نظام جدید برنامه ریزی است و نظریۀ جدید در پیشرفت است. البته این صرفاً در حوزه اقتصاد نیست و در همه حوزه های فرهنگی، اجتماعی و سیاسی مرتبط خواهد بود.
بخش دوم این سه گانۀ مفهومی جهاد اقتصادی است که یک رویکرد فرهنگی به اقتصاد دارد.
بخش سوم اقتصاد مقاومتی است.
این سه گانه یک مجموعه فکری منسجم را در حوزه اقتصاد معرفی می کند که به عنوان یک نظریه سازگار در دانش وعلم واقتصاد می تواند مورد مطالعه وبررسی قرار بگیرد.
در خصوص اقتصاد مقاومتی و مبانی آن اولین صحبتی که می شود مطرح کرد این است که، تعریف اقتصاد مقاومتی چیست؟ اقتصاد مقاومتی را ما خیلی ساده این گونه معرفی می کنیم: اقتصادی که در شرایط دشواری، تهدید و دشمنی بتواند به اهداف خودش برسد. با این تعریف بحث بعدی می پردازد به این که اهداف اقتصاد مقاومتی چیست؟ ما اهداف را تفکیک می کنیم به اهداف مبنایی و اهداف تفصیلی. اهداف مبنایی نظام اقتصاد مقاومتی در واقع همان مکتب اقتصادی اسلام است و اهداف تفصیلی آن، اهداف اقتصادی انقلاب اسلامی است. ما سه هدف اصلی اقتصادی برای انقلاب اسلامی می شماریم:
1- بحث استقلال اقتصادی
2- بحث رفاه عمومی
3- بحث پیشرفت
در مطالعه ماهیت نظری اقتصاد مقاومتی عرض ما این بود که اقتصاد مقاومتی در چهارچوب اقتصاد اسلامی تدوین بشود. برای این قضیه لازم بود که ابتدا یک نگاه اجمالی داشته باشیم روی این که خود اقتصاد اسلامی چیست و آن مجموعه معرفی را داریم تحت عنوان معارف اسلامی که از سه جزء اصلی تشکیل می شود :
1- جزء اول مکتب اقتصاد اسلامی است که در واقع دستورالعمل های اقتصادی و دستور العمل های زندگی اقتصادی است برای همه آحاد مردم، دولت، مصرف کنندگان، تولید کنندگان و همگی در چهارچوب احکام مستحب ومکروه و واجب و در واقع به نوعی احکام اقتصادی است.
2- بخش دوم معارف اقتصاد اسلامی نظام اقتصادی اسلامی است. یک نظام اقتصادی اسلامی شکل و ظاهر اقتصادش آن زمانی است که مکتب اقتصادی اجرا شده باشد.
3- بخش سوم علم اقتصاد اسلامی است. علم اقتصاد اسلامی تبیین کننده پدیده های اقتصادی و روابط علّی و معلولی بین آن ها است و وقتی که مکتب اقتصادی اسلام اجرا می شود، نظام اقتصادی اسلامی شکل می گیرد و آن نظام اقتصادی اسلامی متغیرهای مختلف اقتصاد، مثل مصرف، تولید، امور مربوط به بانک ها، نرخ ارز ودولت وامثال این ها و ارتباطات متقابلشان وقتی که بررسی می شود، یک علمی شکل می گیرد به نام علم اقتصاد اسلامی.
ما خواهیم گفت که اقتصاد مقاومتی یک نسخه از نظام اقتصادی اسلام است یا یک نظام اقتصادی اسلام است، به همین دلیل لازم است که پیشتر یک تعریف یا تبیین بهتری از نظام اقتصادی اسلامی مطرح کنیم. در یک تعریف نظام اقتصادی اسلامی، بازتاب پرتوهای مکتب اقتصادی اسلام در آینه زمان و مکان معرفی می شود. این به این معنا است که اگر شما یک آینه را در نظر بگیرید که دارای شرایط مکانی و زمانی باشد و نوری که به این آینه می تابد همین به اصطلاح مکتب اقتصاد اسلامی باشد، آن بازتابی که اتفاق می افتد، نظام اقتصادی اسلامی است و این نظام اقتصادی اسلامی یک سخت افزار و یک نرم افزاری دارد، به عبارتی سازمان ها، قوانین و هنجارهایی دارد. در واقع ما با این اوصاف اقتصاد مقاومتی را در مجموعه معارف اقتصاد اسلامی این گونه تعریف می کنیم: اقتصاد مقاومتی نسخه معاصرنظام اقتصادی اسلامی است. به چه معنا؟ به این معنا که در شرایط فعلی، یعنی در شرایط زمانی و مکانی حال حاضر ایران یعنی از سال 86 به بعد بیاییم، یک نقشه خاصی از خصومت اقتصادی در کشور ما به وقوع پیوست و محقق شد که بخشی از این خصومت ها، خصومت‌های خارجی هستند و توسط دشمنان تعیین می شوند. و بخشی خصومت داخلی، که به تعبیری ناکارآمدی و رفتارهای ناصحیح تولیدکنندگان و مصرف کنندگان بخش دولتی و حاکمیتی می تواند باشد. با این اوصاف ما اقتصاد مقاومتی را این گونه می توانیم ترسیم کنیم: به عنوان نسخه معاصر نظام اقتصادی اسلام، ما در شرایطی هستیم ودر یک ایرانی داریم زندگی می کنیم که در حال حاضر مملو است از مجموعه ای از خصومت های اقتصادی. این همان آینه ما است، نوری که به آن می تابد همین پرتوهای مکتب اقتصادی اسلام است، وحالا بازتابی که اتفاق می افتد یک نظام اقتصادی است که ما اسم آن را نظام اقتصاد مقاومتی گذاشته ایم. حال سؤال این جا خواهد بود که سخت افزار و نرم افزار یک نظام اقتصادی چگونه خواهد بود؟ سیاست های کلی اقتصاد مقاومتی که مقام معظم رهبری مطرح کردند قرار است که یک چهارچوب کلی باشد برای طراحی این سخت افزار واین نرم افزار که مطرح می کنیم که مجموعاً می شود نظام اقتصادی مقاومتی.
این گونه بحث را جمع بندی می کنیم: اقتصاد مقاومتی یک نظام اقتصادی است و در واقع یکی از نسخه های نظام اقتصادی اسلامی است متناسب با شرایط فعلی، که با تدوین و با ابلاغ سیاست های کلی آن خطوط اساسی برای طراحی سخت افزار و نرم افزار یک نظام اقتصادی مطرح شده است و الان در مرحله طراحی و در نهایت به مرحله اجرای این نظام خواهیم رسید. این سیاست های کلی را که به آن ها رسیدیم 24 مورد است که خیلی سریع به آن ها اشاره می کنیم.
1- اشاره به بحث کارآفرینی و مشارکت عمومی
2- اقتصاد دانش بنیان
3- بحث بهره وری و مزیت های اقتصادی استان ها
4- بحث یارانه ها
5- سهم بری عوامل تولید
6- کارتولید کالاهای اساسی
7- بحث امنیت غذایی
8- اصلاح الگوی مصرف
9- اصلاح نظام مالی
10- توسعه صادرات
11- استفاده از مناطق آزاد ویژه
12- بحث دیپلماسی اقتصادی
13- بحث صنعت نفت و گاز
14- میادین مشترک و الگوی بهره برداری از آن ها
15- زنجیره ارزش
16- هزینه های عمومی
17- اصلاح نظام مالیاتی
18- قطع وابستگی به نفت
19- مبارزه با مفاسد اقتصادی
20- فرهنگ جهادی وترویج آن
21- گفتمان سازی اقتصادی
22- این که دولت اقداماتش را بسیج بکند
23- نظام درمانی
24- استاندارد
این ها را که تقسیم بندی می کنیم می بینیم که یک مجموعه ای از این ها در حوزه جهاد اقتصادی به معنای اخص است و یک مجموعه از این ها در حوزه تقویت تولید است و همه این ها در حوزه و با رویکرد جهاد اقتصادی به معنای اعم مطرح می شود، به این معنا که تا زمانی که یک رویکرد و رهیافت جهادی حاکم نباشد، این مجموعه سیاست ها به تحقق نخواهد رسید.